Ένα μόλις χρόνο μετά τη νίκη τους επί του Custer τίποτα δεν είναι πια ίδιο για τους θριαμβευτές Sioux. Οι στρατιώτες τους έχουν αποκόψει από τους δρόμους του βίσωνα και η πείνα τους έχει θερίσει. Ένας μετά τον άλλο οι οπλαρχηγοί παραδόθηκαν ενώ ο Καθιστός Ταύρος έφυγε για τον Καναδά, όπως 60 περίπου χρόνια νωρίτερα είχε κάνει ο Tecumseh. Και τώρα ήρθε η ώρα για τον τελευταίο ελεύθερο Dakota σε αμερικανικό έδαφος να παραδώσει τα όπλα. Το Τρελό Άλογο παραδίδεται στο Στρατόπεδο Robinson αλλά όταν βλέπει το μπουντρούμι για το οποίο τον προορίζουν επαναστατεί. Τελικά ο δοξασμένος Oglala φεύγει σαν τον σκυλί στ’ αμπέλι από τη λόγχη ενός πεζικάριου. Κι ενώ οι ιθύνοντες του στρατοπέδου τρίβουν τα μουστάκια τους από ικανοποίηση, σκεπτόμενοι τις επικείμενες προαγωγές τους, ο Adams (που βρέθηκε πάλι αυτός;) τους περνάει γενεές δεκατέσσερις. 

Απηυδισμένος από την υποκρισία των καραβανάδων ο Adams αποφασίζει να επιστρέψει στη Δύση, όταν η άμαξα στην οποία επιβαίνει ανατρέπεται κάπου στο βορειοανατολικό Oregon. Μια ομάδα ειρηνικών Ινδιάνων Nez Perce θα εμφανιστεί και θα βοηθήσει. Η φιλική διάθεση των Ινδιάνων θα αλλάξει όταν θα διακρίνουν ανάμεσα στους επιβάτες της άμαξας τον Benedict, έναν έμπορο που πουλάει «νερό της φωτιάς» στους Nez Perce. Τα αισθήματα του Benedict είναι αμοιβαία καθώς αρχίζει να διαβάλλει και να συκοφαντεί τους Nez Perce. Σύντομα ο όχλος εξεγείρεται και η εμφάνιση εκείνη τη στιγμή τριών Nez Perce, μεταξύ των οποίων ο ηγέτης τους, ο Joseph, ανεβάζει την ένταση στο κόκκινο. Χείρα βοηθείας προς τους Ινδιάνους θα τείνει ο Adams, ο οποίος με το ρεβόλβερ στο χέρι θα συγκρατήσει το πλήθος μέχρι να αποχωρήσουν. 

Ο αρχηγός Joseph θα περιμένει τον Adams και θα προσέλθει μαζί του σε συνάντηση με τον στρατηγό Howard μόνο και μόνο για να πληροφορηθεί ότι, στα πλαίσια της κυβερνητικής απόφασης για μάντρωμα όλων των Ινδιάνων, οι Nez Perce οφείλουν να εγκαταλείψουν τη γη τους και να μετακινηθούν στον καταυλισμό του Lapwai για να μάθουν τον «τρόπο των λευκών». Ο Chief Joseph ποιών την ανάγκην φιλοτιμίαν πείθει τους Nez Perce να μετακινηθούν στο Lapwai, μια ομάδα πιο ευέξαπτων νεαρών της φυλής όμως εκτονώνεται σκοτώνοντας τον Benedict. Ο Joseph συμφωνεί με τον Adams πως ο δρόμος για το Lapwai έκλεισε πια για τους Nez Perce. Η φυλή θα κινήσει για τον Καναδά κι ο Adams από κοντά, όπως πάντα να κουβαλάει τις αμαρτίες όλης της λευκής φυλής. Στο κατόπι τους θα κινητοποιηθεί ο στρατός αρχικά με τις μονάδες του στρατηγού Howard και αργότερα με αυτές του Gibbon και του Miles. Η πορεία των Nez Perce και του Adams θα κρατήσει πέντε μήνες γεμάτους μάχες για να σταματήσει λίγα μίλια πριν τα σύνορα με τον Καναδά. 

Παρατηρήσεις: Το Τρελό Άλογο δολοφονήθηκε στα 37 του έτη, το 1877. Ανήκε στους Oglala Sioux και ήταν από τους φανατικότερους πολέμιους της επεκτατικής πολιτικής των λευκών. Μικρός είδε ένα όραμα ότι δε θα πεθάνει ούτε από σφαίρα ούτε από βέλος και αυτό συνέβαλε στη διαμόρφωση του ατρόμητου πολεμιστή. Η νεότητά του σημαδεύτηκε από το μεγάλο έρωτα του με την κόρη του Κόκκινου Σύννεφου, τη Μαύρο Βουβάλι. Όταν ο πατέρας της προτίμησε να την παντρέψει με ένα άλλο οπλαρχηγό άρχισε η μεγάλη διαμάχη του με το Κόκκινο Σύννεφο που κράτησε μέχρι το τέλος της ζωής του. Διέπρεψε στη μάχη του Little Bighorn και συνέχισε να μάχεται τους λευκούς έως τις 6 Μαΐου του 1877. Υπήρξε ο τελευταίος υπερασπιστής της άλλοτε επικράτειας των Dakota. Όταν παραδόθηκε στο στρατόπεδο Robinson στη Nebraska, το έπραξε για να μην εκλείψει ο λαός του από την πείνα. Λίγους μήνες αργότερα, και όχι την πρώτη μέρα όπως παρουσιάζει ο D’ Antonio, και ενώ ήταν κρατούμενος λογχίστηκε (με τη μπαγιονέτα) από τον στρατιώτη William Gentles για …αντίσταση κατά της αρχής! Ξεψύχησε λίγες ώρες αργότερα στα χέρια του πατέρα του, Waglula, και του καλύτερου φίλου του «Αγγίζει τα Σύννεφα» (είναι ο Ινδιάνος που τον συνοδεύει στην ταφή του/ δεν ονομάζεται στο τεύχος). Ο θάνατός του αποτελεί μέχρι σήμερα άλυτο μυστήριο. Κατά πόσο υποκινήθηκε από τους ανθρώπους του Sheridan ή του Κόκκινου Σύνεφφου δεν μπορεί να εξακριβωθεί. Σήμερα το πρόσωπο του Τρελού Αλόγου είναι λαξευμένο στους Μαύρους Λόφους (Crazy Horse Memorial), μόλις 17 μίλια από το όρος Rushmore όπου είναι λαξευμένα τα πρόσωπα τεσσάρων Αμερικανών προέδρων. Η διένεξη εντός του έθνους των Dakota ανάμεσα στους οπαδούς του Κόκκινου Σύννεφου και του Τρελού Αλόγου συνεχίζεται μέχρι σήμερα. Το Τρελό Άλογο τώρα πια αναγνωρίζεται ως ένας από τους σημαντικότερους Αμερικανούς του 19ου αιώνα. 

Το Τρελό Άλογο ήταν ο τρίτος ιθαγενής ηγέτης που εξαπατήθηκε από τους λευκούς προσερχόμενος σε διαπραγματεύσεις. Πρώτος ήταν ο Osceola των Seminoles τη δεκαετία του 1830 (φυλακίστηκε και πέθανε λίγο αργότερα) και δεύτερος φυσικά ο Mangas Coloradas. 

Για τη ζωή και το θάνατο του Τρελού Αλόγου εξαιρετικές πληροφορίες μας προσφέρει το επεισόδιο 18 της σειράς Investigating History με τίτλο Who Killed Crazy Horse? (2005) 

Ο διοικητής του στρατοπέδου Robinson στον οποίο τα χώνει o Adams πρέπει να είναι (δεν ονομάζεται στο τεύχος) ο αντισυνταγματάρχης τότε Luther Prentice Bradley. Ο Λοχαγός James Kenningdton που οδηγεί το Τρελό Άλογο στο κάτεργο – μπαίνοντας γι’ αυτή του την ενέργεια στα βιβλία της Ιστορίας ήταν κι αυτός βετεράνος του Εμφυλίου. Βρίσκεται σήμερα θαμμένος στο στρατιωτικό νεκροταφείο του Arlington. Ο William Gentles είναι (και κατονομάζεται και από τον D’Antonio) ο φρουρός που λόγχισε το Τρελό Άλογο. 

Δύο είναι τα ιστορικά πρόσωπα που απουσιάζουν από το αφήγημα του D’Antonio για το θάνατο του Τρελού Αλόγου. Ο υπολοχαγός Jesse Lee, μοναδικός λευκός φίλος του Oglala Αρχηγού και υπερασπιστής του μέχρι το τέλος. Το ρόλο του παίζει ο Adams μέχρι ένα σημείο. Και ένας ακόμα Oglala, το Μεγάλο Ανθρωπάκι, ανταγωνιστής του Τρελού Αλόγου για την ηγεσία των Oglala και εν πολλοίς προδότης.

Οι Nez Perce (για την προφορά διάβασα πολλά και διάφορα - αλλά αντικρουόμενα) αυτοαποκαλούνται Nimiipuu (Nee-Mee-Poo) που σημαίνει «οι άνθρωποι». Την ονομασία με την οποία τους γνωρίζουμε εμείς την οφείλουν σε Γάλλους πιονέρους. «Nez Perce» σημαίνει «τρυπημένες μύτες». Η πλάκα είναι ότι τα μέλη της φυλής αυτής ποτέ δεν τρυπούσαν τις μύτες τους! 

Σύμφωνα με εκτιμήσεις που προκύπτουν από τις σημειώσεις των Lewis και Clark ο αριθμός των Nez Perce το 1805 ήταν περίπου 6.000. Ζούσαν σε μια περιοχή που εκτεινόταν στο βορειοανατολικό Oregon, το δυτικό Idaho και στα νοτιοανατολικά της πολιτείας της Washington. Με συνθήκη του 1855 οι Nez Perce συμφώνησαν να περιοριστούν εδαφικά στην προγονική τους κοιτίδα στην κοιλάδα Wallowa στο Oregon και σε ένα μέρος του κεντρικού Idaho, παραχωρώντας τις υπόλοιπες εκτάσεις τους. Μια δεύτερη συνθήκη υπογράφτηκε το 1863 ανάμεσα στην κυβέρνηση και σε μια φράξια των Nez Perce οι οποίοι μπήκαν στους καταυλισμούς, εκχριστιανίστηκαν και έγιναν αγρότες. Η φράξια του Joseph (περίπου οι μισοί Nez Perce) δεν αποδέχθηκαν τη νέα αυτή συνθήκη και συνέχισαν να είναι ελευθέρας βοσκής στα όρια της πρώτης συνθήκης. O Joseph της ιστορίας μας καλούνταν από τους Nez Perce «Joseph ο νέος» για να ξεχωρίσει από το «γέρο Joseph» που ήταν αρχηγός της φυλής όταν υπογράφτηκε η συνθήκη του 1856. Τελικά η διαταγή για μάντρωμα όλων των Nez Perce ήρθε το 1877 και εκτελεστής ανέλαβε ο στρατηγός Howard. Ο Joseph αποδέχθηκε τα τετελεσμένα μη μπορώντας να κάνει αλλιώς. Καθώς όμως οι διάφορες ομάδες Nez Perce μαζεύονταν στa λιβάδια Camas, παραδοσιακό τρόπο συνεστίασης της φυλής για να «γιορτάσουν» τις τελευταίες ελεύθερες μέρες τους, μια ομάδα νεαρών με αρχηγό τον Wahlitits (Κόκκινο Μοκασίνι κατά τον D’Antonio) θεώρησε κατάλληλη τη στιγμή να ζητήσει εκδίκηση από τους λευκούς. Μερικές επιδρομές και δεκαοχτώ σκαλπ αργότερα και ο δρόμος για το Fort Lapwai είχε πια κλείσει για τους Nez Perce! Η μόνη διέξοδος ήταν ο Βοράς. 

Αρχικά ο Καθρέφτης (Looking Glass) ήλπιζε ότι οι Crow που ζούσαν στη Montana θα βοηθούσαν τους Nez Perce να αντιμετωπίσουν τον Howard. Crοw και Nez Perce είχαν από κοινού πολεμήσει και νικήσει τους Sioux στη μάχη του Prior Creek το 1874 κι έτσι ο Καθρέφτης πίστευε πως οι Crow θα ανταπέδιδαν τη βοήθεια που είχαν δεχθεί τότε. Φυσικά οι Crow προτίμησαν να σφυρίξουν αδιάφορα, οπότε η μόνη λύση για τους Nez Perce ήταν να ακολουθήσουν το παράδειγμα του Καθιστού Ταύρου και να τραβήξουν για τον Καναδά. 

Πάνω από 2700 χιλιόμετρα κράτησε η πορεία των Nez Perce προς τον Καναδά. Στο διάστημα αυτό έδωσαν 13 μάχες και τις κέρδισαν όλες εκτός από την τελευταία. Ήταν ο τελευταίος μεγάλος πόλεμος ανάμεσα στην κυβέρνηση και ένα ινδιάνικο έθνος. Η πρώτη μάχη δόθηκε στο φαράγγι του White Bird (βλ. σελ.55-59) όταν ο Λοχαγός Perry που είχε σταλθεί για διαπραγματεύσεις είχε τη φαεινή ιδέα να αφήσει 11 εθελοντές να ενσωματωθούν στο λόχο του. Την ώρα που αντιπροσωπεία των Nez Perce και του στρατού (υπό τον υπολοχαγό Theller / λοχία τον έχει ο D’Antonio) ετοιμαζόντουσαν υπό λευκή σημαία να συνεννοηθούν ένας εθελοντής (Ad Chapman) άνοιξε πυρ και ο χαμός άρχισε. 34 νεκρούς άφησε πίσω του ο Perry στη μάχη του White Bird Canyon. Από τους Nez Perce δεν σκοτώθηκε κανείς! O Howard τώρα ανέλαβε ο ίδιος με 500 άνδρες να κυνηγήσει τους Nez Perce και τους πρόλαβε στις όχθες του ποταμού Clearwater (βλ. σελ. 69-73) ενώ ετοιμάζονταν να περάσουν στην Montana. Επιτέθηκε μέσα στη νύχτα με πυροβολικό (!) αλλά το σκοτάδι και το βαλτώδες έδαφος συμμάχησαν με τους Ινδιάνους που κατάφεραν να ξεφύγουν με μόλις 4 απώλειες έναντι 17 νεκρών και υπερδιπλάσιων τραυματιών στρατιωτών. Η σειρά των μαχών θα συνεχιστεί σε έδαφος της Montana πια, στις όχθες του ποταμού Big Hole. Ο συνταγματάρχης Gibbon (τον συναντήσαμε και στο τεύχος 54) με 150 άνδρες πιάνει τους Nez Perce με τα σώβρακα και τους καταφέρνει βαριές απώλειες. Αν και κατάφεραν ακόμα μια φορά να ξεφύγουν, οι Nez Perce άφησαν στο Big Hole το ένα τρίτο των πολεμιστών τους. Η αντίστροφη μέτρηση είχε αρχίσει. Ο Howard ενώθηκε με τις δυνάμεις του Gibbon, που είχε 30 νεκρούς, και συνέχισαν την καταδίωξη. Έστειλαν μήνυμα στο διοικητή του νεοσυσταθέντος Fort Missoula, Λοχαγό Charles Rawn να ανακόψει την πορεία των Ινδιάνων αλλά με 30 στρατιώτες που είχε όλους κι όλους ο Λοχαγός, η όλη υπόθεση κατέληξε με τους Nez Perce να κάνουν τα ψώνια τους στο Stevensville. Αρχές Οκτώβρη και 40 μίλια πριν το άσυλο του Καναδά κοντά στο βουνό Bear Paw τα ψέματα δυστυχώς τελείωσαν για τους Nez Perce όταν αντίκρισαν από το πουθενά τους Συνταγματάρχες Miles και Sturgis με δυνάμεις του επανασυσταθέντος και σκληροπυρηνικού 7ου Συντάγματος Ιππικού. Άντεξαν για λίγες μέρες αλλά όταν έφθασε κι ο Howαrd με το πυροβολικό του παραδόθηκαν. Ωστόσο μιa ομάδα από 170 περίπου Nez Perce με αρχηγό το «Λευκό Πουλί» διέφυγαν λάθρα και κατάφεραν τελικά να διαβούν τα σύνορα. Ο Καθρέφτης επίσης δεν δέχθηκε να παραδοθεί και προτίμησε να προσπαθήσει να τραβήξει για τον Καναδά όταν σκοτώθηκε από ένα Cheyenne ανιχνευτή. Παρόλο που ο Chief Joseph χρεώθηκε από τον τύπο της εποχής τις μεγάλες στρατηγικές επιτυχίες των Nez Perce (μέχρι και Ινδιάνο Ναπολέοντα τον είπανε) ήταν στην πραγματικότητα ο Καθρέφτης που χάραζε τη στρατηγική και ο αδελφός του Joseph («αυτός που οδηγούσε τους νέους»), ο Olikut αυτός που καθοδηγούσε τους πολεμιστές στη μάχη. 

Ο συγκλονιστικός λόγος του Joseph στο τέλος της ιστορίας παρατίθεται από τον D’Antonio αυτούσιος, όπως υποτίθεται ότι ειπώθηκε στo τέλος της μάχης του Bears Paw στις 5 Οκτωβρίου του 1877. Ο λόγος έγινε γνωστός μέσω του υπασπιστή του στρατηγού Howard, υπολοχαγού Wood. Οι Nez Perce που είχαν επιζήσει της μεγάλης πορείας και παραδόθηκαν στον Howard ήταν 87 πολεμιστές, 84 γυναίκες και 147 παιδιά. Κατά άλλες πηγές ο συνολικός αριθμός των παραδοθέντων ανέρχονταν σε 431 από τους οποίος επέζησαν μετά από μερικά χρόνια αμερικανικής «φιλοξενίας» μόνο οι 282 (μέχρι το 1884).

Πώς ακριβώς συνέβη αυτό; Η κυβέρνηση αποφάσισε να τους μεταχειριστεί ως αιχμάλωτους πολέμου και τους έστειλε αρχικά στο Fort Leavenworth (στο Kansas). Οι Nez Perce έφθασαν εκεί στις 23 Νοεμβρίου του 1877 και έμειναν μέχρι το επόμενο καλοκαίρι. Οι συνθήκες υγιεινής ήταν άθλιες και 21 πολεμιστές της φυλής πέθαναν από ελονοσία. Το καλοκαίρι η του 1878 η ευθύνη για την τύχη των Nez Perce πέρασε από το Υπουργείο πολέμου στο Υπουργείο Εσωτερικών το οποίο τους μετέφερε στο Baxter Springs. 47 ακόμα Nez Perce είχαν πεθάνει μέχρι τον Οκτώβρη του 1878. Έπειτα οι Nez Perce στάλθηκαν στον καταυλισμό των Ponca στην Oklahoma. Τελικά το 1885 -και μετά από κατακραυγή- αποφασίστηκε οι επιζώντες Nez Perce να επιστρέψουν στην πατρίδα τους στο Idaho. Όχι όμως ο Chief Joseph και οι δικοί του ούτε όσοι Nez Perce δεν ήταν χριστιανοί. Αυτοί σταλθήκαν στον καταυλισμό του Colville στην πολιτεία της Washington. 

Υπολογίζεται σήμερα ότι υπάρχουν γύρω στις 3500 Nez Perce. Οι περισσότεροι ζουν στο Idaho.